Kinezjologia edukacyjna jako metoda pracy z dziećmi z trudnościami w uczeniu się

KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA
JAKO METODA PRACY Z DZIEĆMI
MAJĄCYMI TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ

Dziecko odbiera informacje za pomocą wszystkich zmysłów już od pierwszych chwil życia. Uczy się, jak rozumieć otaczającą rzeczywistość i oswaja się z nią. Poznaje świat, obserwując, słuchając dźwięków, poruszając się w przestrzeni. Zdarza się jednak, że rodzice, nauczyciele dostrzegają niepokojące objawy. Podczas zwykłych codziennych czynności zauważają opóźnienia rozwojowe, związane często z zaburzeniami percepcji wzrokowej, słuchowej, a także ruchowej. Opóźnienia te przejawiają się trudnościami w pisaniu, czytaniu i liczeniu, a także niską sprawnością ruchową.

Ogromny wpływ na zaburzenia w percepcji ma wszechobecny postęp cywilizacyjny. Współczesne warunki uczenia się powodują, że prawidłowy rozwój dzieci zostaje zaburzony. W szkole wymaga się od dzieci ogromnej pracy umysłowej przy minimalnym wykorzystaniu ruchu, tak ważnym dla rozwoju małego dziecka. Narastające obciążenie psychiczne przy niewielkiej aktywności fizycznej, prowadzi do pojawienia się u dzieci lęku oraz stresu. Taki stan psychiczny może doprowadzić do ograniczenia rozwoju intelektualnego, twórczości, radości i spontaniczności.

Dzieci, którym na co dzień towarzyszy lęk i stres blokują się i nie mogą wykonywać wielu, nawet najprostszych rzeczy. Zaliczane są One do dzieci z trudnościami w uczeniu się i powinny uczestniczyć w specjalnych zespołach korekcyjno – kompensacyjnych lub klasach wyrównawczych.

Termin trudności w uczeniu się wprowadził do pedagogiki specjalnej w 1963 roku S. Kirk. Trudności te są zróżnicowaną grupą zaburzeń, manifestujących się poprzez znaczące trudności w opanowaniu i stosowaniu umiejętności słuchowych, mówienia, czytania, pisania, rozumienia oraz umiejętności matematycznych.

Wielu badaczy tego zagadnienia łączy ze sobą trudności w uczeniu się z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego. Należy pamiętać, że nawet niewielkie uszkodzenia tkanki nerwowej prowadzą do zaburzeń percepcji zachowania i myślenia, które to z kolei mają wpływ na naukę czytania, pisania, liczenia. Rozwój dzieci z trudnościami w uczeniu się przebiega na ogół w sposób nietypowy, odmienny i dysharmonijny[1]. Nietypowość takiego rozwoju polega na tym, że w niektórych sferach dziecko może dużo przewyższać swoich rówieśników, a w innych wręcz przeciwnie być dużo poniżej normy

Dzieci z trudnościami w uczeniu się to dzieci z pogranicza prawidłowego funkcjonowania i upośledzenia umysłowego, które można scharakteryzować jako: dzieci w wieku od 3 do 12 lat, z niewielkimi mikro uszkodzeniami tkanki mózgowej, wykazujące zaburzenia w zachowaniu się, a co za tym idzie także w procesie uczenia się[2]. Dziecko z trudnościami w uczeniu się jest na ogół nadpobudliwe, wykazuje nieprawidłowości w rozwoju emocjonalnym i społecznym oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej.

Wśród przyczyn trudności w uczeniu się są przyczyny: genetyczne, biologiczne oraz społeczne. Czynniki genetyczne związane są z materiałem genetycznym jakie dziecko otrzymuje od rodziców. Liczne badania dowodzą, że trudności w uczeniu się powtarzają się co któreś pokolenie. Czynniki biologiczne to wszelkie działania oddziaływujące na dziecko w czasie ciąży, porodu oraz zaraz po urodzeniu. Natomiast przez czynniki społeczne należy rozumieć jakość opieki i oddziaływań wychowawczych na dziecko w środowisku rodzinnym, przedszkolnym oraz szkolnym.

Istnieje kilka klasyfikacji trudności w uczeniu się. Najbardziej rozpowszechniona jest klasyfikacja ze względu na charakter objawów jaki im towarzyszą. Wyróżniamy trudności w uczeniu się o:

  • charakterze rozwojowym (psychologicznym)
  • charakterze edukacyjnym (pedagogicznym)

W pierwszym przypadku mowa o zaburzeniach uwagi, procesów pamięciowych, funkcji percepcyjnych i percepcyjno – motorycznych oraz zakłócenia w mowie i myśleniu. Są to tak zwane trudności pierwotne.

W drugim wypadku mowa wyłącznie o charakterze niepowodzeń szkolnych dziecka. Do niepowodzeń tych zaliczamy trudności w uczeniu się czytania, pisania i matematyki. Trudności te są trudnościami wtórnymi[3].

Od strony medycznej trudności w uczeniu się klasyfikuje się ze względu na stopień prawidłowości budowy i funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Wyróżnia się 5 grup osób:

  • Osoby z organicznymi uszkodzeniami mózgu, ujawniające się w badaniu neurologicznym.
  • Osoby z minimalnymi uszkodzeniami tkanki mózgowej, charakteryzujące się między innymi: minimalnym opóźnieniem rozwoju mowy, dysfunkcjami percepcyjnymi, nadpobudliwością, zła koordynacją wzrokowo – ruchową.
  • Osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się bez oznak w badaniu neurologicznym, ich problemy mają podłoże genetyczne.
  • Osoby normalne – bez problemów w uczeniu się, bez żadnych objawów dysfunkcji centralnego układu nerwowego.
  • Osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, u których trudności w uczeniu się są objawem wtórnym, skutkiem lękliwości, zaburzeń uwagi [4].

Trudności w uczeniu się zostały nazwane i opracowano do nich specjalne metody mające na celu ich maksymalną redukcję. Współcześnie wyróżniamy:

  • dysleksję rozwojową (trudności w nauce czytania)
  • dysgrafię (trudności w przyswajaniu przez dziecko określonych znaków)
  • dysortografię (trudności w opanowaniu zasad pisowni)
  • dyskalkulię (trudności w nauce matematyki)

Jedną z metod przeciwdziałania oraz wsparcia uczniów narażonych na opisane zagrożenia jest metoda kinezjologii edukacyjnej Paula E. Dennisona, nazywana również gimnastyką mózgu. Jest to nowoczesna metoda oparta o podstawy neurofizjologii, integrująca ciało i umysł, wspomagając tym samym rozwój dziecka. Dennison całe swoje życie poświęcił pracy pedagogicznej oraz pionierskim badaniom nad pracą mózgu. Wynikało to zapewne z faktu, że sam był dzieckiem dyslektycznym i chciał dowiedzieć się jak można pomóc takim osobom jak on. Jego badania o podłożu psychologicznym, pedagogicznym i medycznym po kilku latach dowiodły, że ruch może być wykorzystany do skutecznego wsparcia rozwoju i uczenia się.

Kinezjologia edukacyjna jest metodą diagnozy i skutecznej pomocy dzieciom w wieku wczesnoszkolnym, ale także wspomaga rozwój młodzieży i dorosłych. Dennison opracował zestaw ćwiczeń, prostych skoordynowanych ruchów oczu, rąk, oraz nóg, aktywizujących równomiernie obie półkule mózgowe. Ćwiczenia te nawiązują do bardzo wczesnego etapu uczenia się poprzez ruch i mają na celu pomóc rozwinąć w pełni ukryte dotąd możliwości osób biorących w nich udział. Kształtują one koordynację wzrokowo – ruchową, pomagają się zrelaksować, ćwiczą umiejętność skupienia się, a także poprawiają pamięć. Ćwiczenia z zakresu kinezjologii edukacyjnej pełnią rolę diagnostyczną, terapeutyczną oraz stymulującą w stosunku do dzieci z trudnościami w uczeniu się jak i dzieci z prawidłowym rozwojem. Ćwiczenia te dzielą się na trzy grupy:

  • ćwiczenia na przekroczenie linii środkowej – przygotowują do pisania i czytania, podnoszą koordynację wzrokowo – ruchową
  • ćwiczenia wydłużające – pomagają rozluźnić napięcie mięśni
  • ćwiczenia energetyzujące i pogłębiające postawę – pomagają odtworzyć połączenia nerwowe między ciałem, a mózgiem

Zgodnie z metodą kinezjologii edukacyjnej za pomocą odpowiednich ruchów i dotyku stymuluje się poszczególne ośrodki oraz obszary mózgowia, aktywizuje i tworzy nowe połączenia pomiędzy nimi i w ten sposób usprawnia ciało, uaktywnia układ nerwowy, rozładowuje napięcie mięśni, zwiększa energię życiową i poprawia zdolność człowieka do funkcjonowania w otaczającej rzeczywistości.

Oprócz ćwiczeń, ważnym elementem terapii metodą Dennisona jest picie niegazowanej wody, która istotnie wpływa na uzyskiwane efekty. Dzieje się tak, ponieważ woda zapewnia optymalny transport tlenu dla układu nerwowego i stymuluje budowanie połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Ma więc znaczenie dla prawidłowego i sprawnego przebiegu reakcji w mózgu i w całym systemie nerwowym, a co za tym idzie, dla właściwej koordynacji ruchów i myśli [5].

Metoda kinezjologii edukacyjnej w wielu krajach została włączona do obowiązującego programu nauczania. W Polsce jak na razie umieszczona jest w programie szkoleń w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych pedagogów, nauczycieli i rodziców. Ukończenie takiego kursu umożliwia pracę z dziećmi mającymi trudności w nauce.

Poniżej przedstawię przykładowe ćwiczenia oparte na metodzie Dennisona:

  • KAPTUREK MYŚLICIELA

1. Pomasujmy nasze uszy, oba jednocześnie: palcami chwytamy brzegi małżowiny usznej i odwijamy ją na zewnątrz: od góry do dolnych płatków.

2. Po masażu: rozciągamy uszy we wszystkich kierunkach.

Rozluźnione i pomasowane uszy pomagają w skupieniu uwagi na słuchaniu, poprawiają koncentrację oraz koordynację słuchowo – wzrokowo – ruchową.

  • KRĄŻENIA SZYJĄ

1. Wyobraźmy sobie, że nasza głowa to ciężkie wahadło zegara: opuszczamy ją w dół, dotykając brodą klatki piersiowej i kołyszemy nią powoli z boku na bok.

2. Teraz zaczarujemy głowę w księżyc, który krąży wokół ziemi: wykonujemy pełne koła, raz w lewą, raz w prawą stronę.

Wykonując to ćwiczenia powinniśmy oddychać głęboko, pomaga ono się zrelaksować.

  • PUNKTY NA MYŚLENIE

Masujemy palcami jednej ręki dwa punkty pod kością obojczykową (z obydwu stron mostka), a drugą rękę kładziemy na pępku i delikatnie masujemy wybrane punkty: razem lub oddzielnie.

Ten prosty masaż na myślenie aktywizuje pracę mózgu.

  • LENIWE ÓSEMKI

„Leniwą Ósemkę” rysujemy zawsze w kierunku od środka w lewo, w górę. Środek ósemki musi być na wysokości wzroku, na symetralnej naszego ciała. Można stosować różne rodzaje ósemek. Rysujemy ósemki w powietrzu wodząc wzrokiem za kciukiem, ołówkiem, kredą. Rysujemy prawą ręką, lewą ręką, oburącz. Można ją rysować na kartce, na tablicy, w powietrzu.

Rysowanie ósemki ma wpływ na rozwój wzroku, słuchu, dotyku, ruchu.

  • SŁOŃ

Stojąc w rozkroku wyciągamy lewą rękę do przodu grzbietem do góry; lewym ramieniem przyciskamy lewe ucho, wzrok podąża za ręką rysującą leniwą ósemkę, na zmianę wykonujemy ćwiczenie prawym ramieniem, prawym uchem i prawą ręką.

To ćwiczenie wpływa na analizę i syntezę słuchową wyrazu oraz umiejętność zapamiętywania cyfr.

  • POZYCJA DENNISONA

Siadamy (leżymy, stoimy) wygodnie, krzyżujemy nogi w kostkach, ręce splecione na krzyż, dłonie pod pachą, kciuki na zewnątrz, językiem sięgamy do podniebienia, po ok. 2 minutach wracamy do normalnej pozycji (nogi nie skrzyżowane). Ręce składamy tak, aby spotykały się opuszkami palców na brzuchu, pozostajemy w tej pozycji około 2 minut głęboko oddychając.

Pozycja Dennisona pozwala na rozluźnienie napięcia w mięśniach i stawach.

Ruch i zabawa u znakomitej większości uczniów wiąże się z pozytywnymi emocjami. Wzrasta dzięki nim satysfakcja z własnych osiągnięć oraz z przezwyciężania trudności. Regularne wykonywanie kilku drobnych ćwiczeń uczy koncentracji na wykonywanej czynności, przywraca równowagę i stabilność ciała. Gimnastyka mózgu pozwala uczniom uwolnić się od stresów, od napięcia mięśniowego, poprawia samopoczucie, zwiększa pewność siebie oraz wiarę we własne możliwości.

Bibliografia:

1. Brzezińska A., Dzieci z trudnościami w uczeniu się, (w) Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa 1991

2. Dennison P. E., Dennison G., Kinezjologia edukacyjna dla dzieci. Podstawowy podręcznik kinezjologii edukacyjnej dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 2003

3. Pedagogika Specjalna, pod red. W. Dykcika, Poznań 2006

Opracowała: mgr Patrycja Piesik

[1] Pedagogika Specjalna, pod red. W. Dykcika, Poznań 2006, s. 241.

[2] Ibidem, s. 245.

[3] Ibidem, s. 245-246.

[4] Brzezińska A., Dzieci z trudnościami w uczeniu się, ( w) Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa 1991, s. 166.

[5] Dennison P. E., Dennison G., Kinezjologia edukacyjna dla dzieci. Podstawowy podręcznik kinezjologii edukacyjnej dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 2003.