Rozwój społeczny przedszkolaka wiąże się przede wszystkim z wejściem w nowy świat, a mianowicie z debiutem w przedszkolu. Dziecko uczy się integrować z zupełnie nową grupą społeczną, musi odnaleźć swoje miejsce w tej grupie, przyswoić unikatowe wzorce przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach. Dzięki grupie rówieśniczej i kontaktom społecznym maluch poszerza swoją wiedzę o różnych rolach społecznych. Już nie tylko jest synem/córką, wnukiem/wnuczką, bratem/siostrą, ale staje się przedszkolakiem, kolegą/koleżanką. Pobyt w przedszkolu daje okazję do poszerzenia repertuaru zachowań dziecka i przygotowuje do kolejnego wyzwania w życiu, jakim jest szkoła.

Kontakty z rówieśnikami

Wejście w grupę przedszkolną jest dla dziecka kolejnym mechanizmem socjalizacji, oprócz wpływów wychowawczych rodziców. Maluch nabywa wiedzę o rolach społecznych, odkrywa prawa i obowiązki pełniącego daną rolę. Stoi przed koniecznością akceptacji obowiązujących w grupie norm, standardów i wartości. Dobra szkoła społecznego uczenia się dla przedszkolaka to głównie zabawa. Młodsze dzieci, w wieku 3- 4 lat, przejawiają aktywność w zabawach samotnych i równoległych, naśladując działania bawiącego się obok kolegi czy koleżanki. Nie wchodzą jednak w interakcje, jeszcze ze sobą nie współpracują. Pięciolatki są zdolne do zabaw wspólnych, w których każde dziecko podejmuje określone role, wcielając się w lekarza, konduktora czy strażaka.

Dzięki zabawom „na niby” maluchy poznają role społeczne – rodzinne i zawodowe. Zazwyczaj dzieci intuicyjnie przyjmują role zgodnie z własną płcią – dziewczynki wcielają się w role kobiece, a chłopcy – w męskie. Wraz z wiekiem, około 6. roku życia, pojawiają się zabawy zespołowe, które integrują maluchy wokół wspólnego celu. Grupa ma współpracować, by zrealizować wcześniej określony plan. Zabawy stanowią okazję do nawiązywania i rozwoju kontaktów społecznych z rówieśnikami. Dzięki zabawom, np. tematycznym, przedszkolaki uczą się negocjowania, kompromisu, współpracy, gry fair play, kontroli emocji, werbalizowania swoich oczekiwań, słuchania partnera, itp. Zabawa staje się „przedsmakiem” tego, z czym w kontaktach społecznych spotkają się w życiu dorosłym.

Pierwsze przyjaźnie dzieci

Dziecko, wychodząc poza „rodzinny azyl”, musi nauczyć się stopniowo odnaleźć w nowym środowisku, wśród obcych ludzi – rówieśników, pani w przedszkolu, itp. Pierwsze dni w przedszkolu zwykle bywają trudne, okupione łzami i lękiem, że mama nie wróci. U niektórych szkrabów pojawia się lęk separacyjny. Poczucie bezpieczeństwa ulega zachwianiu, dlatego maluch oczekuje zapewnienia o miłości, trosce, szuka uwagi, zainteresowania, pragnie wsparcia. W miarę adaptacji do nowych okoliczności dziecko zaczyna wchodzić w interakcje. Kształtują się pierwsze przyjaźnie, które zwykle mają charakter tymczasowy. Przyjaźń zasadza się na wspólnej zabawie i dzieleniu się zabawkami.

Relacja przyjacielska stanowi źródło wiedzy o sobie samym, a także jest składnikiem budowania swojej samooceny. Dziecko odkrywa, na ile jest zdolne do poświęceń, kompromisu, empatii i daje się poznać drugiej osobie. Dzieci, które się przyjaźnią ze sobą, spędzają ze sobą więcej czasu, więcej na siebie patrzą, są bardziej ekspresywne i więcej ze sobą rozmawiają. W wieku 4 lat maluchy mogą tworzyć sobie „niewidzialnych przyjaciół”, dla których mogą domagać się osobnego miejsca przy stole. Jest to zupełnie naturalna reakcja dzieci, które dzięki relacji z wyimaginowanym towarzyszem również uczą się życia w społeczeństwie.

Społeczny trening nie jest jednak wolny od negatywnych zachowań maluchów. Przedszkolaki testują, na ile mogą sobie pozwolić w relacji z drugim dzieckiem czy panią w przedszkolu. Są uparte, niekiedy dążą do uzyskania przewagi nad innymi. Chęć bycia najlepszym pod każdym względem służy budowaniu poczucia sprawstwa, kontroli nad własnym życiem i przekonania o swoich możliwościach, co przekłada się na poczucie własnej wartości dziecka. Między dziećmi dochodzi do pierwszych konfliktów, głównie z powodu zabierania sobie zabawek. Przedszkolaki mogą popadać w skrajne emocje – śmiać się, a za chwilę płakać i złościć się. Chcą odnosić zwycięstwa w każdej dziedzinie. Niezgoda na porażkę albo brak docenienia może skutkować agresją lub autoagresją.

Wiek przedszkolny stanowi dla dzieci duże wyzwanie rozwojowe. Ich dziecinny świat nie ogranicza się już tylko do domu rodzinnego, ale zostaje wzbogacony o kolegów z przedszkola, piaskownicy i podwórka, z którymi można się bawić. Maluchy uczą się ustalania zasad, respektowania norm grupowych, dochodzenia do konsensusu. Ponadto, mogą ćwiczyć zdolności dialogu, konwersacji i aktywnego słuchania. Dzięki kontaktom z ludźmi rozwija się nie tylko sfera społeczna, ale też sfera emocjonalna oraz intelektualna, bowiem maluchy uczą się funkcjonować w zupełnie innych kontekstach interpersonalnych – inaczej zachowują się wobec rodziców, inaczej wobec sąsiadów, inaczej w stosunku do pani w przedszkolu, a jeszcze inaczej wobec kolegów z grupy przedszkolnej.

Bibliografia

Biała M., Przedszkolaki. Co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien?, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2008.

Harwas-Napierała B., Trempała J., (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, t. 2, PWN, Warszawa 2006.

Kielar-Turska M., Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia [w:] Strelau J., (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, GWP, Gdańsk 2000.

Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2003.

Monika Knut