„Sztuka świadomego oddychania przywraca koncentrację, poprawia kondycję organizmu, zapewnia zdrowie i długowieczność.”

Andrzej Wasilewski

Specyfika układu oddechowego u dzieci w młodszym wieku szkolnym
(fragmenty wstępu autorskiego programu ,,Zabawy z Oddeszkiem”).

Do chorób, które zajmują obecnie pierwsze miejsce u dzieci w wieku przedszkolnym, należą choroby układu oddechowego (Ch.U.O). Wykazano, że 70% absencji chorobowej dzieci uczęszczających do przedszkoli jest spowodowane chorobami górnych dróg oddechowych. Przebycie tych chorób nie pozostaje bez wpływu na dalszy stan zdrowia dziecka; aż około 6% dzieci wstępujących do szkoły cierpi na przewlekłe zapalenie oskrzeli.

Choroby układu oddechowego są najczęstszą przyczyną zachorowalności w dużych miastach oraz hospitalizacji dzieci.

Choroby te zarówno ostre jak i przewlekłe zależne są od uwarunkowań wewnętrznych i wpływu różnych czynników zewnętrznych.

Do czynników wewnętrznych zalicza się m.in. odrębności rozwojowe układu oddechowego w wieku dziecięcym.

W układzie oddechowym wyróżnia się: górne drogi oddechowe, do których należy: nos, jama nosowo – gardłowo z migdałkami, zatoki przynosowe, krtań oraz dolne drogi oddechowe: tchawica, oskrzela i płuca.

Nos, który stanowi początkowy odcinek drogi oddechowej, określany bywa jako filtr lub narząd klimatyzacyjny. Spełnia on istotną rolę ochronną, Znaczne rozrastanie nosa łącznie z powiększeniem zatok szczękowych obserwuje się u dzieci równolegle do wzrastania kości szczęk do 6 – 7 roku życia.

W jamie nosowo – gardłowej znajdują się skupienia tkanki limfatycznej, tzw. pierścień migdałkowy gardła, który obejmuje migdałki podniebienie i migdałek gardłowy (trzeci migdał) oraz szereg grudek chłonnych. W wieku niemowlęcym migdałki są małe i rozwijają się w miarę zwiększania odporności dziecka oraz stykania się z drobnoustrojami. Okres fizjologicznego przerostu migdałków podniebiennych przypada na wiek powyżej 3 roku życia, a więc lata przedszkolne i pierwsze lata szkolne. Po okresie pokwitania obserwuje się wyraźną tendencję do ich zaniku. Zawiązki zatok przynosowych wykształcają się u dziecka pod koniec pierwszego roku życia i rosną wraz z częścią twarzową i mózgową czaszki. Intensywny rozwój zatok szczękowych dokonuje się od 4 roku życia i zbiega się z okresem drugiego ząbkowania. Najpóźniej rozwijają się u dziecka zatoki czołowe, najwcześniej komórki sitowe, które osiągają swoją zasadniczą wielkość już pod koniec 2 roku życia. Najintensywniejsze wzrastanie oskrzelików i pęcherzyków płucnych dokonuje się do 4 roku życia. Specyfika rozwoju klatki piersiowej wiąże się ściśle ze sprawnością oddechową. Oddychanie u dziecka przedszkolnego jest bardziej powierzchowne, dość szybkie i nierównomierne, a jego rytm także ulega zmianom głównie na skutek niedostatecznej koordynacji ruchów oddechowych i stosunkowo dużej pobudliwości nerwowego ośrodka oddechowego. Z wiekiem dziecka oddech pogłębia się i zwalnia. W miarę powiększenia się pojemności klatki piersiowej wzrasta pojemność płuc. Badania nad odpornością wykazały, że stężenie immunoglobulin – ciał odpornościowych zabezpieczających ustrój dziecka przed czynnikami chorobotwórczymi – jest niskie w pierwszym roku życia, stopniowo wzrasta do 7 roku życia i osiąga swój optymalny poziom wieku 10 – 12 lat. Tak więc dojrzewanie skomplikowanego systemu mechanizmów obronnych ulega doskonaleniu wraz ze wzrastaniem.

W następstwie schorzeń nosa lub jamy nosowo – gardłowej (katar, przerost migdałka gardłowego) może pojawić się nagle lub stopniowo nieżytowe (kataralne) zapalenie trąbek słuchowych. Dzięki sprawnemu funkcjonowaniu analizatora słuchowego dziecko spostrzega, a także zapamiętuje i rozpoznaje dźwięki, wśród których znajdują się i dźwięki mowy. Trudności w tym zakresie odbijają się na postępach uczenia się czytania i pisania.

H. Nartowska stwierdza, że zakłócenia w procesach analizy i syntezy bodźców słuchowych ujawniają się w postaci trudności:

• w wyodrębnianiu dźwięków u struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań),
• w różnicowaniu dźwięków mowy, co może powodować nieprawidłowe ich wybrzmienie, utrzymywanie się agramatyzmów i błędów w czytaniu,
• w scalaniu dźwięków w złożone struktury, w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, co wpływa na znaczącą męczliwość przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy.

Wskutek zaburzeń pamięci i percepcji dźwięków mowy oraz koordynacji słuchowo – ruchowej często obserwuje się wadliwą wymowę, przestawianie kolejności dźwięków w wyrazach, mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu.

W zaburzeniach słuchu muzycznego dzieci z trudnością odtwarzają rytm, melodię akcent i informację szczególnie w nauce języka obcego, w modulowaniu głosu podczas czytania i deklamowania.

Dziecko z przerosłym migdałkiem gardłowym oddycha z trudem przez usta. Wskutek zaburzeń oddychania i snu dziecko jest w szkole znużone i senne, nieuważne i obojętne. Oddychanie przez usta powoduje nieprawidłową budowę podniebienia twardego tzw. sklepienie gotyckie oraz wadliwe ustawienie uzębienia. Klatka piersiowa staje się płaska, zapadnięta. Występuje skłonność do katarów nosa, angin i nieżytów krtani, oskrzeli. Mowa ma zabarwienie nosowe. Dołączające się nieżyty trąbek słuchowych są przyczyną osłabienia słuchu. Dlatego ważny jest prawidłowy tor oddychania przez nos, który wpływa modelująco na rozwój przewodów nosowych, szczęki, podniebienia i żuchwy.

W literaturze logopedycznej (G. Demel, I. Styczek, B. Sawa, H. Spionek) mówi się o wpływie powyższych nieprawidłowości na wady wymowy. Długo trwające schorzenia górnych dróg oddechowych powodują nie tylko niedrożność, utrudniają prawidłowe oddychanie i dopływ powietrza do płuc, co w konsekwencji może doprowadzić do niedotlenienia mózgu. Tego rodzaju dolegliwości objawiają się kichaniem, chrypką, ziewaniem, bólami głowy. Anginy nieleczone tzw. przewlekłe trwające nawet kilka lat mogą być przyczyną wielu schorzeń ogólnych, spowodowanych tzw. zakażeniem ogniskowym. Wyodrębnienie chorób górnych dróg oddechowych w jedną grupę wynika ze ścisłego powiązania tych narządów pod względem anatomicznym i fizjologicznym. Bliskie sąsiedztwo i stosunki anatomiczne nosa, gardła, krtani, trąbki słuchowej powodują wzajemne oddziaływanie na siebie tych narządów, a procesy chorobowe toczące się w jednym z nich mogą zakłócić czynności pozostałych. Dlatego tak ważna jest szybka diagnoza i właściwe leczenie. Właściwe wykonywanie ćwiczeń oddechowych zwiększa odporność dziecka, a w wypadku nieprawidłowości artykulacyjnych, ich poprawę.

Ewa Trzeszan