Rodzice uważnie obserwujący swoje dziecko potrafią dostrzec niepokojące zachowania dziecka, które mogą być objawem zaburzonej integracji sensorycznej.
Jednym z pierwszych objawów, jakie możemy obserwować w okresie niemowlęcym są trudności dziecka w zrozumieniu położenia i ruchu ciała w przestrzeni. Niektóre niemowlęta boją się ruchu, ponieważ informacje wewnętrzne z mięśni, stawów i układu równowagi nie są precyzyjnie opracowywane przez ich układ nerwowy. Gdy matka ułoży dziecko na plecach podczas karmienia, zaczyna ono płakać i wyginać ciało, jeśli unosi się je do góry, jest przerażone, płacze, napina się. Dzieje się tak, ponieważ dziecko nie jest w stanie wyraźnie sobie uzmysłowić, jakie ruchy wykonuje jego głowa i całe ciało, jest wystraszone niezrozumiałymi bodźcami. Inne dzieci natomiast nie lubią być przytulane, nie tolerują delikatnego dotyku. Niektóre zbyt wrażliwie reagują na dźwięki lub światło. Częściej niż ich rówieśnicy płaczą i są rozdrażnione. Dzieci te są przeciążone normalnie występującymi bodźcami sensorycznymi. Niemowlęta te mogą mieć niespokojny sen. Ich cykl dobowy snu i czuwania jest zaburzony, dlatego śpią mało, krótko i zasypiają lub budzą się z płaczem.
Nieco starsze dzieci z zaburzeniami regulacji zwykle bardzo łatwo wpadają w złość. Czasem mają poważne trudności przy dokonywaniu jakiejkolwiek zmiany np. po kąpieli nie chcą wyjść z wanny, trudno im zakończyć jakąś zabawę. Najczęściej są rozdrażnione w miejscach gdzie występuje nadmiar bodźców sensorycznych np. w supermarkecie. Jest również grupa dzieci, które lubią w szczególny sposób działanie pewnych bodźców sensorycznych np. uwielbiają jeśli podrzuca się je do góry, lubią być długo huśtane czy kręcone na karuzeli. Więcej niż ich rówieśnicy biegają i wspinają się. U części z nich można dostrzec pewne opóźnienia rozwojowe w opanowywaniu umiejętności siadania i stania oraz bezpiecznego i skoordynowanego poruszania się, u innych jednak nie obserwuje się szczególnych opóźnień w rozwoju podstawowych funkcji ruchowych. Można jedynie zauważyć pewne różnice jakościowe podczas przemieszczania się w przestrzeni, manipulowaniu zabawkami itp.
Wraz z wejściem dziecka w wiek przedszkolny oczekujemy coraz większego rozwoju umiejętności, takich jak huśtanie się na huśtawce, jazda na trzykołowym rowerku czy samodzielne ubieranie się i jedzenie. Niektóre dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną mają problemy z opanowaniem tych umiejętności. Innym przejawem zaburzeń jest nadmierna ruchliwość. Rodzice zauważają, że ich dziecko znacznie krócej niż rówieśnicy potrafi bawić się pozostając w jednym miejscu. W wieku szkolnym dzieci te nadal mają trudności z ubieraniem się, wiązaniem butów, posługiwaniem się sztućcami. Mogą mieć trudności w pisaniu i rysowaniu, szybko się męczą szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań przy biurku. Inne na skutek zaburzeń w prawidłowym rozwoju ruchowym oczu mają problemy w nauce czytania. Czytają wolniej, gubią linijkę, w której czytali. Znacznie dłużej przepisują z tablicy, gubią litery lub opuszczają wyrazy. Czasem podejmowane formy takie jak reedukacja, terapia psychopedagogiczna nie przynoszą efektu. Dzieci w wieku szkolnym bardzo lubią gry planszowe, jednak dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej nie uczestniczą w nich ponieważ mają słabą koordynację wzrokowo – ruchową lub nie rozumieją reguł gry. W wieku szkolnym nie wygasają problemy z właściwym przetwarzaniem i wykorzystaniem informacji sensorycznych. Dzieci te nadal są bardzo wrażliwe na niektóre bodźce sensoryczne takie jak jasne światło (świetlówki, jasne słońce), ostre dźwięki (dzwonek szkolny, hałas na przerwie, głośny głos), zapachy (perfumy, zapach niektórych potraw), lekki dotyk (niespodziewany dotyk kolegi, nagłe pogłaskanie po głowie) itp. Dzieci te mają kłopoty z koncentracją, są ruchliwe i sprawiają wiele kłopotów w domu i w szkole na lekcjach i podczas przerw. Często mają problemy z nauką czytania i jakością pisania. Pojawiają się typowe objawy jak dla dysleksji lub dysgrafii. Rodzice poszukując odpowiedzi na pytanie dlaczego moje dziecko zachowuje się inaczej niż jego koledzy, trafiają do różnych specjalistów. Warto zwrócić się o pomoc do terapeuty IS by przeprowadził odpowiednie do wieku dziecka badanie i stwierdził czy obserwowane zachowanie niepokojące rodziców lub nauczycieli jest wynikiem zaburzeń integracji sensorycznej.
Terapia IS
Terapia integracji sensorycznej może być przeprowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach. Głównym zadaniem terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych. Terapia w metodzie IS wygląda jak zabawa. Dziecko uczestniczy w zajęciach i ma wrażenie, że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka, jednak nie mogą być ani za łatwe ani za trudne – należy balansować na granicy możliwości dziecka. Wśród używanego sprzętu są różnego typu huśtawki, hamaki, platformy równoważne, duże piłki i wałki, deskorolki, talerze obrotowe itp. W czasie terapii dziecko ma nie tyle nauczyć się konkretnych umiejętności, ale raczej usprawnić bazowe systemy sensoryczne i procesy nerwowe, leżące u podłoża tych umiejętności.
Propozycje podstawowych ćwiczeń do stymulacji w zakresie IS.
- ćwiczenia stymulujące reakcję dziecka na różne zapachy,
- ćwiczenia tzw. podwójnej stymulacji dotykowej,
- ćwiczenia stymulujące stopy, dłonie, okolice kręgosłupa, twarz,
- ćwiczenia usprawniające utrzymanie równowagi,
- rozpoznawanie kształtów za pomocą dotyku,
- wodzenie wzrokiem za poruszającym się przedmiotem,
- ćwiczenia w rysowaniu postaci,
- wyodrębnianie elementów z tła,
- rozpoznawanie za pomocą dotyku kształtów rysowanych na dłoni, pleckach, brzuchu dziecka,
- ćwiczenia na deskorolce, bujanym fotelu,
- ćwiczenia w przeciąganiu, siłowaniu się,
- ćwiczenia odwzorowywania sekwencji liczb i sekwencji dźwięków.
Wymienione propozycje ćwiczeń podlegają weryfikacji w zależności od stopnia zaburzenia. Terapię należy prowadzić w sposób wyważony, stopniowo wprowadzając część ćwiczeń , nie wykorzystując wszystkich podczas jednej sesji terapeutycznej, ponieważ można bardzo szybko zniechęcić dziecko do współpracy.
W przypadku większości dzieci proces integracji sensorycznej rozwija się w sposób naturalny w wyniku typowych aktywności dla wieku dziecięcego. Planowanie ruchu jest naturalnym efektem tego procesu, podobnie jak umiejętność wykonywania reakcji adaptacyjnych na bodźce sensoryczne. To właśnie poprzez ruch dziecko się uczy, poznaje świat. To dzięki nieustannie docierającym, różnorodnym bodźcom może słyszeć śpiew ptaków, poznać smak truskawek, poczuć miły, troskliwy dotyk swojej mamy, huśtać się pod obłoki na huśtawce… Niestety u niektórych dzieci integracja sensoryczna nie rozwija się w wystarczającym stopniu, są ,,zamknięte” w wielkiej, ,,sensorycznej próżni”. Terapia SI może im pomóc z tej próżni wyjść. Dziecko musi nabywać umiejętności radzenia sobie z hałasem czy nadmiarem bodźców wizualnych, by móc dobrze funkcjonować. Obserwujmy więc uważnie nasze dzieci. Nie bagatelizujmy ich niewielkich nawet trudności, aby mogły rozwijać pełnię swoich potencjalnych możliwości.
Opracowała: Maria Fąka
Literatura :
- Z. Przyrowski, Dysfunkcje integracji sensorycznej i deficyty fragmentaryczne w zespole mózgowego porażenia dziecięcego.
- Z. Przyrowski, Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej.
- F. Maas Violet, Uczenie się przez zmysły: wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i specjalistów.